Anno 1682
Rijksmonument
Eigendom van Vereniging Hendrick de Keyser

---

Het Claes Stapelhof of Claes Stapel’s Hofje is een voormalig vrouwenhofje aan de straat Munnickenveld in de stad Hoorn. Het hofje is in 1682 gesticht en omstreeks 1870 werd het door een hekwerk van de straat afgesloten. In 1954 kwam in het hek het poortje van de voormalige Latijnse School.

Geschiedenis
Het Claes Stapelhof (alleen de huidige westelijke vleugel, deze telde toen vijf woningen) werd in 1682 gesticht voor bejaarde vrouwen die niet langer zelfstandig hun huishouden konden bedrijven en niet bij familie in konden wonen. Voor deze vrouwen waren er ook al het Sint-Pietershof en het Sint Jansgasthuis, echter het Sint Pietershof was er voor de ouderen met financiële middelen en het Sint Jansgasthuis was er juist voor de ouderen zonder financiële middelen. Voor de tussengroep was er in Hoorn nog niks, daarom besloten de heren Jan Jansz. Koekebacker, Pieter Bos en Claes Stapel een nieuw tehuis op te richten. Hun motto was toen tot onderstand van eenige weduwe ende vrijster die niet wel konne voort komen. Om in het hofje te mogen wonen dienden de vrouwen gereformeerd, remonstranst of doopsgezind te zijn. Hoewel volgens het reglement de dames vrij waren in de keuze van hun religie, waren katholieke en lutherse dames toch uitgesloten om in het hofje te komen wonen.

De drie stichters waren allen ruim bemiddeld, Koekebacker was waarschijnlijk koopman, van Bos is dit zeker, en Stapel was notaris. Allen waren zijn christen, Stapel was remonstrants gedoopt en de andere twee waren doopsgezind. Zij vonden dat zij zich vanuit hun naastenliefde dienstbaar naar vermogen moesten handelen.

De drie heren waren ook de eerste drie regenten van het hofje, echter hun regentschappen waren van korte duur. Bij alle drie ontstonden al snel financiële problemen, de heren betaalden te laat of waren in het geheel niet in staat aan hun financiële verplichtingen te voldoen. Toch verrees in 1684 een nieuwe vleugel met drie woningen. Binnen drie jaar na de stichting overleden zowel Jan Jansz. Koekebacker (rond december 1684) als Claes Stapel (1685). Wanneer is niet bekend, maar in de 18e eeuw werden er aan de oostelijke zijde nog drie woningen gebouwd. De regentenkamer werd in 1895 gebouwd aan de noordzijde van het hofje, op de plek waar daarvoor een bleekveldje was. In 1979 kocht Stadsherstel Hoorn het hofje, zodat het in 1980 gerestaureerd kon worden. Hierbij werden huisjes samengevoegd en opnieuw ingericht. Ook de regentenkamer werd verbouwd tot woning, omdat het hofje geen regentschap meer kende.

Het hofje ligt aan het noordelijke deel van het Munnickenveld, achter twee vroeg-zeventiende-eeuwse woonhuizen. Deze twee woonhuizen maakten onderdeel uit van het hofje, maar voor overdracht aan Vereniging Hendrick de Keyser (in 1987) werden ze van het hofje gescheiden. De achterzijde van het hofje ligt tegen de Noorderstraat, onderdeel van de oude stadswal van Hoorn.

De huisjes
De huisjes zijn uit verschillende bouwperiodes, de oudste twee huisjes, gelegen in het westelijke deel van het hofje, zijn uit het stichtingsjaar 1682. Een aantal huisjes aan de oostzijde van het hofje zijn twee jaar jonger, een aantal huisjes aan diezelfde zijde zijn gebouwd tussen 1730 en 1776. Het pand dat de regentenkamer huisvestte stamt uit 1893.

Indeling
Het hofje heeft nooit meer dan 11 woninkjes geteld, dit maximum werd in de 18e eeuw bereikt. Alle huisjes waren met elkaar verbonden middels een doorlopende kap, de kap zorgde voor een doorlopende zolderverdieping want alle bewoonsters konden via een trap naar de zolder en daar waren geen scheidingswanden aanwezig.

De huisjes zelf waren wel van scheidingswanden voorzien, hierdoor ontstonden 11 woninkjes van ongeveer 16m2 met aan een zijde een bedstede en aan de andere zijde een stookplaats. Alle woninkjes waren ook voorzien van een vaste kast en een klein portaaltje zodat men niet vanuit de buitenlucht meteen in de kamer stond. Een waskeuken was mogelijk gevestigd in het linker woonhuis aan straatzijde. De regentenkamer bevond zich in het rechterpand.

In 1954 werden de woninkjes verbouwd, twee huisjes werden samengevoegd tot een woning, in de woonkamer kwam een open keuken met eigen watervoorziening en er kwam ook een aparte slaapkamer en wc in de woning, tot 1954 waren de huisjes niet voorzien van een eigen wc-ruimte. Er was op het terrein namelijk een secreet aanwezig.

Woning van de hospes
De woning van de hospes, of hofjesvrouw, was groter. Deze vrouw diende als tussenpersoon tussen de bewoonsters en de regenten. Vanwege deze functie had zij het recht op het grootste huisje van het hofje. Dit huisjes bevond zich aan de noordzijde van het hofje. De deur naast haar toegangsdeur was de deur van het secreet.

Regentenkamer
Vanaf het stichtingsjaar tot 1893 bevond de regentenkamer zich in een van de reeds bestaande pandjes aan het Munnickenveld. Hiermee bevond het zich dus buiten het hofje. In 1893 verhuisde de regentenkamer zich naar een nieuw gebouwd pand aan de noordzijde van het hofje, dit pand is ontworpen door J. Gleijsteen, een metselaar uit Hoorn. Het nieuwe onderkomen bevatte een gang en een kamer van 4x4m, een wand van deze kamer werd volledig in beslag genomen door een boekenkast.

Oorspronkelijk waren de twee vensters in deze ruimte voorzien van zogenaamde T-ramen, tijdens de restauratie door Stadsherstel Hoorn in 1980-1981 werden deze verwijderd en vervangen door ramen met 18e-eeuwse roedeverdeling. Na de restauratie heeft deze ruimte geen dienst meer gedaan als regentenkamer. De regentenkamer is verbouwd tot woonruimte.

De gemeente heeft na de restauratie het hofje in haar beheer gekregen, op haar beurt heeft de gemeente het hofje verkocht aan de vereniging Hendrick de Keyser. Daarmee is ook de oorspronkelijke doelstelling vervallen, de woningen zijn nu verworden tot normale huurwoningen.
Bron: wikipedia.org

---

Globaal overzicht van de bouwgeschiedenis
1682 stichting van het hofje en bouw westvleugel
1684 bebouwing noord-oosthoek
1750 uitbreiding oostvleugel
1890 nieuwe regentenkamer noord-westhoek
na 1945 interne verbouwing van de hofjeswoningen; verplaatsing van de regentenkamer naar noordelijke hofjeswoning in de westvleugel
1956 plaatsing van het poortje van de Latijnse School
1980 afsplitsing zuidvleugel van het hofje bestaande uit de tweelinghuizen Munnickenveld 15-19
1980 restauratie en renovatie hofje Munnickenveld 21 door Stichting Stadsherstel Hoorn, bestaande uit de noord-, oost- en westvleugel van het hofje

---

Oeuil de boeff
In het Claes Stapelhof in de achtergevel perceel 19 zit een klein rond raampje. In de bouwkunde heet zo’n klein rond raampje een oeuil de boeff, naar het nederlands vertaald een osse-oogje. Zo’n raampje zorgt voor ergens even wat meer licht binnenshuis.

---

Het Claas Stapels Hofje in Hoorn
Het Claas Stapels Hofje, klein in omvang, maar met een rijke geschiedenis. Meer dan 300 jaar geleden werd het gesticht door drie sociaal bewogen personen. Waren hun intenties oprecht, persoonlijke beslommeringen zorgden voor belangenverstrengeling waardoor het hofje aan de rand van een faillissement raakte.Naast de zorg voor een goede financiële balans waren er voor de regenten nog andere belangrijke afwegingen te maken. Was er genoeg turf voor de winter, waar waren goede aardappelen te krijgen en hoe zorgden ze er voor dat de klusjesman zijn werk deed? De grootste en belangrijkste taak voor de regenten was uiteraard het welzijn van de bewoonsters van het hofje die in de afgelopen drie eeuwen een bonte en kleurrijke verzameling vormden. Was er niet de zorg voor Dove Neeltje en het jubileum van Geertje Dugardijn? Wat moest men doen met Mijtje Kolkman die steeds verwarder werd en niet meer voor zichzelf kon zorgen? Waarom verdronk Neeltje Hakhof de hofjeskat? Wat moest men doen met de weduwe Knap die ’s nachts geluiden op zolder hoorde en hoe zorgde men er voor dat juffrouw Visser het hofje niet als persoonlijk eigendom beschouwde?
Dit en andere wetenswaardigheden zijn in dit boek op wetenschappelijke wijze samen gebracht. Deze sociale geschiedenis vormt tezamen met geschiedkundige en architectonische aspecten een volledig beeld van een kleine gemeenschap in Hoorn.Architectuur-historica Willeke Jeeninga verricht sinds 1992 regelmatig onderzoek in Hoorn. Van haar hand zijn meerdere boeken over Hoornse onderwerpen verschenen.

---