Anno 1769
Rijksmonument

---

De Waterpoortbrug is een brug aan de rand van de binnenstad van de Noord-Hollandse stad Hoorn. De Waterpoortbrug overbrugt de Nieuwlandsgracht en verbindt het Koepoortsplein en de Noorderstraat. De brug fungeerde naast brug eveneens als waterpoort om de wateren binnen de stad af te schermen van de wateren buiten de vesting. Zo konden ‘s nachts bootjes niet zomaar de stad binnenkomen.
De Tocht kwam via de Waterpoort uit in de stadsgracht. Overdag werd er handelswaar, met name akkerbouwproducten, via deze ingang naar de markt aan het Nieuweland gevaren.
In 1965 werd de brug ingeschreven in het monumentenregister als rijksmonument.

Geschiedenis
De huidige brug is in 1769 als onderdeel van de vesting rondom de stad Hoorn gebouwd. De brug fungeerde als waterpoort, voor dat doel werden er deuren aan de kant van de Draafsingel aangebracht. Wanneer deze deuren verwijderd zijn is niet bekend.

In 1947 werd de brug gerestaureerd en bij deze restauratie werden de natuurstenen blokken ontdekt waarin de duimen voor de hengels van de deuren zaten. De restauratie was nodig omdat het wegdek en de boog scheuren begonnen te vertonen. Bij de herbouw werden de oude stenen waar mogelijk, opnieuw gebruikt. Bij het (her)plaatsen werden de oude metsel- en voegtechieken gebruikt.

Ligging
De Waterpoortbrug ligt vlak bij het Koepoortsplein waar tot 1871 nog de Koepoort stond. De andere kant op bevond zich de Noorderpoort.
Bron: wikipedia.org

---

Met afbraak Herensociëteit ontviel Hoorn meer dan gezelligheidscentrum
Historisch gezien kan de Noorderstraat in twee delen onderscheiden worden. Het oudste deel, tussen Spoorstraat en brug, ontstond bij de stadsuitbreiding van 1508, het overige deel, tussen Spoorstraat en Veemarkt, volgde in 1510. De naam was Vesten, zoals van de meeste aan de wal gelegen straten. Honderd jaren geleden had hij veel weg van Achter de Vest. Van enige bebouwing bemerken we pas iets na 1600 en op de plattegrond van Blaeu is het er al vol. Uit die tijd zijn alleen de twee trapgevels overgebleven (zie afb.). Zij zijn in 1938 met een vrije hand gerestaureerd.

In 1513 begon de bouw van twee platte torens tegen de buitenzijde van de wal die voorlopig niet boven zijn kruin uitkwamen. Voltooid in 1528, toonden zij de vorm van de Mariatoren. De westelijke stond tegenover de stenen beer in de gracht bij de hoek van de Veemarkt, de ander ongeveer halverwege Veemarkt/Spoorstraat. Hun latere namen ontleenden zij aan hun gebruikers: de Admiraliteitstoren en de Gemene-Rederskruittoren (bergplaats voor buskruit ten behoeve van de koopvaardijvloot die ook met kanonnen was uitgerust). De eerste verdween een eeuw geleden, de tweede in 1843. Een derde toren zou gestaan hebben aan de wal ter hoogte van het bolwerk. In ieder geval niet lang, want zelfs de oudste plattegronden kenden hem niet.

Bolwerk
Het bolwerk verscheen op het einde van de 16de eeuw ten westen van de brug. Zijn vorm herinnerde aan een ronddeel. Binnen zijn bereik lagen een deel van de gracht en de toegangswegen aan de overkant. Een molen, afkomstig van het Molenwerf bij het Munnickenveld en in 1513 naar de wal overgebracht, kwam nu op het bolwerk te staan. Op de tekening van C. Pronk, afgebeeld in de herdruk van 1971 van R. Westerop, Hoorns Buitensingel, 1728, tussen blz. 23 en 24, vinden we hem niet meer terug. Op een restant van de molen stootten de gravers van de funderingsput voor het Telefoongebouw (waar nu muziekschool Boudijn staat), namelijk op een gemetselde kolk en afvoer.
Hoe het bolwerk er in 1875 uitzag laat de foto zien in J. Zwaan, Oude prentkaarten vertellen over Hoorn, 1969 (daar m.i. ten onrechte Oosterpoortsgracht).
Enige jaren later kreeg het bolwerk een bestemming die enigszins afweek van de oorspronkelijk. De heuvel werd beheerst door de Grote of Herensociëteit. Op 8 augustus 1883 klonk daar binnen het eerste concert. En in 1888 rees uit het water de ranke stedelijke muziektent (architect J.C.I. van der Ley, aannemer J. van den Berg). De eerste tonen van een zeer lange rij klonken hieruit op 26 mei 1889.

Hoorn beleefde veel genoegen aan de concerten (o.a. door het in 1874 opgerichte korps van de d.d. Schutterij). Op mooie zomeravonden kwam een veelkoppig en aandachtig publiek naar de Spoorsingel om er zijn hart op te halen. Na de afbraak van het gebouw in 1927 en van de tent in 1938 ontviel de stad meer dan een gezelligheidscentrum. De Sociëteit had een geheel eigen taak in de gemeenschap. De leden werden met zorg gekozen, maar de toelatingseisen waren echt niet zo scherp als men wel eens denkt.

Om de noodzakelijke verbindingen te land en te water in stand te houden bouwde de stad in 1508 een gemetselde boogbrug tegenover het Nieuwland. Na twee en een halve eeuw trouwe dienst werd hij in 1769 vervangen door een nieuwe, „tot uit de fundamenten veel fraaier herbouwd”. De jongste restauratie had plaats in 1947, waarbij „zeven a achtduizend stenen moesten worden afgebikt en opnieuw gebruikt en daar men geen steenbikkers kon krijgen is de aannemer er zelf maar vast mee begonnen. Het gewelf is 1,10 meter dik”, zegt de Speelwagen van 1947, blz. 286. De Noorderstraatbrug heette al spoedig naar zijn buur Sociëteitsbrug.
Op de hoek van het Weitje aan de stadsvesting (hoek Noorderstraat en Veemarkt) werd in 1656 een nieuwe stads-paardenstal gebouwd. Eind 18de eeuw bezat Hoorn er twee, volgens de plattegronden van Doesjan 1794, die in de 19de eeuw verdwenen.

Zeepziederij
Ca 1870 stond aan de straat een zeepziederij, ongeveer op de plaats waar in 1885 het voormalige hotel-restaurant Bellevue werd opgetrokken. de zakelijke onderneming stond uiteraard in direct verband met de spooraanleg en ook de riante ligging zal een rol gespeeld hebben. De gemeenteraad beschikte gunstig op het verzoek van J. Wonder tot het verlenen van een vergunning voor zijn a.s. „logement en koffiehuis”. Het punt bleek ook uitermate geschikt om er te wonen. Naast het hotel werd vrijwel gelijktijdig een vijftal ruime woningen neergezet. En de oude en in onbruik geraakte naam Vesten werd officieel geschrapt. Voortaan heette het daar Noorderstraat.
Ben Renckens
bron: N.H.D. 27 maart 1977

---